Y Streic (rhan un)

Dechreuodd y streic genedlaethol gyntaf ers 1926 ar 9 Ionawr 1972. Yn ne Cymru, daeth pob un o'r 50 o lofeydd ac 85 o fwyngloddiau preifat i stop, a sefydlwyd pwyllgorau streic ym mhob bro i drefnu picedu, a gafodd eu cydlynu gan swyddfa ardal yr NUM.

Yn ogystal â stopio gwaith cynhyrchu’r pyllau glo, un o brif nodau’r picedu oedd rhwystro glo rhag symud o amgylch y wlad yn gyffredinol, ac ymyrryd ar lif y glo i ddefnyddwyr glo mawr penodol. Roedd glowyr yn picedu ar safleoedd megis dociau, depos glo, mwyngloddiau arwyneb agored, gorsafoedd pŵer a gweithfeydd dur. O'r herwydd, roedd y streic yn nodedig am ddefnyddio ‘picedi ar ras' (“flying pickets”) yn eang, lle byddai glowyr ar streic yn teithio’n aml i wahanol safleoedd ledled y wlad i gefnogi gweithredoedd amrywiol.

Picedi allan ym mhob gorsaf bŵer fawr

Nodwedd allweddol arall o'r streic oedd yr undod cryf a ddangosodd gweithwyr mewn diwydiannau eraill. Yng Nghymru, er enghraifft, rhwystrodd gweithredoedd Undeb Cenedlaethol y Rheilffyrdd (NUR) a Chymdeithas Gysylltiedig Peirianwyr Locomotif a Dynion Tân (ASLEF) y glo ac olew rhag symud; gwrthododd gyrwyr lorïau Undeb Gweithwyr Cludiant a Chyffredinol (TGWU) ddarparu tanwydd i safleoedd arwyneb agored; tra gwrthododd docwyr yng Nghasnewydd, Caerdydd ac Abertawe ddadlwytho glo o longau. Cytunodd masnachwyr glo lleol hefyd i geisiadau glowyr i gyfyngu eu gwaith dosbarthu i wasanaethau allweddol fel ysbytai, ysgolion a chartrefi preswyl. Ar lefel genedlaethol, datblygodd hanes cofiadwy yn nepo glo golosg Saltley Marsh ger Birmingham, pan stopiodd tua 40,000 o weithwyr ffatrïoedd ar draws Birmingham, a gorymdeithiodd tua 10,000 o weithwyr, peirianwyr yn bennaf, i ymuno â'r 2,000 o lowyr ar biced Saltley Marsh, gan lwyddo i gau ei gatiau.

"...Rwy'n meddwl, mae'n debyg, mai'r gwersi a ddysgais yn '72 oedd y cryfder y mae gweithwyr y wlad hon neu unrhyw wlad wedi'i gael, ar yr amod eu bod yn barod i fod yn unedig. Oherwydd peidiwch â gwneud unrhyw gamgymeriad yn ei gylch, brwydrau byddai'r glowyr yn '72 wedi cael eu gwneud yn uffern o lawer yn galetach oni bai am y gefnogaeth a gawsant gan adrannau o weithwyr ledled diwydiant.Ac wrth gwrs, penllanw hynny oedd pennod Saltley pan ddaeth gweithwyr Birmingham. allan mewn niferoedd mor enfawr fel na allent reoli'r torfeydd a oedd yno o bosibl, ond er bod Saltley wedi'i roi i lawr fel tirnod, mae'n rhaid i ni gofio bod cannoedd o Saltleys bach ledled y wlad yn llythrennol. , lle'r oedd gweithwyr yn dod allan o'r ffatrïoedd ac yn sefyll ar y llinellau piced gyda ni i ddangos lle'r oeddent yn sefyll..." - Terry Thomas, cyn Ysgrifennydd y Lodge, Glofa Brynlliw

Rydyn ni y tu ôl i chi!

Cafodd y glowyr hefyd gefnogaeth sylweddol gan y cyhoedd, yn enwedig yn ne Cymru. Roedd siopau yn cynnig bwyd i'r glowyr yn ystod saith wythnos y streic, a dechreuodd awdurdodau lleol sefydlu cronfeydd cymorth i lowyr. Aeth yr NUM ati i feithrin cysylltiadau da drwy annerch mewn cyfarfodydd gweithwyr diwydiannau eraill, dosbarthu deunyddiau a oedd yn mynegi eu safbwynt, a thrwy alluogi tanwydd i gael ei ddosbarthu i rannau o'r gymuned lle'r oedd ei angen yn arbennig. Gwnaeth rhai glowyr ymdrechion ychwanegol hefyd i ddarparu tanwydd i aelodau mwy agored i niwed o'r gymuned. Yng Nglyn-nedd, er enghraifft, buont yn torri coed tân, ac ym Merthyr casglwyd glo o iardiau'r NCB, i'w ddosbarthu'n lleol i bensiynwyr a'r rhai mewn angen.

"Dyna'r camgymeriad mawr wnaeth y llywodraeth Dorïaidd, dach chi'n gweld, yn 1972 a 1974; nid yn unig roedden nhw'n cymryd undeb llafur, roedden nhw'n cymryd cymunedau. Cymunedau oedd â'u cysylltiadau ar hyd a lled Prydain. Mab neu ferch a efallai fod glöwr yn athro ysgol yn Slough, neu efallai ei fod yn gyn-löwr a orfodwyd i adael ei famwlad oherwydd nad oedd unrhyw waith yno.Ond pan ddywedodd y Torïaid fod yn rhaid ichi dderbyn y telerau hyn, y bobl hyn sy'n unedig yn eu lleisiau dywedodd fod yn rhaid i'r glowyr gael cyfiawnder. Ac ymladdodd y bobl hyn, ynghyd â'u cymunedau. Ac fe ymladdasant ac ennill.Felly, nid oeddent yn cymryd undeb llafur yn unig fel yr ydym wedi gweld brwydrau undebau llafur, roedden nhw'n cymryd de Cymru gyfan ymlaen. Roedden nhw'n cymryd holl Swydd Efrog, Nottingham, Swydd Gaerhirfryn, Caint. Roedden nhw'n cymryd siroedd a chymunedau cyfan ymlaen. A dywedodd pobl Prydain fod yn rhaid i'r glowyr gael cyfiawnder." - Dai Francis, cyn Ysgrifennydd Cyffredinol Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru)

Ar 27 Ionawr, cymerodd tua 20,000 o lowyr a'u teuluoedd ran mewn gorymdaith drwy Gaerdydd ochr yn ochr â gweithwyr o wahanol sectorau eraill, gan gynnwys 1,000 o safle petrogemegolion Bae Baglan a stopiodd weithio er mwyn ymuno â'r digwyddiad a chyflwyno siec i'r glowyr tuag at eu hachos.

Arddangosiad yng Nghaerdydd, 27 Ionawr 1972

Arddangosiad yng Nghaerdydd, 27 Ionawr 1972

Arddangosiad yng Nghaerdydd, 27 Ionawr 1972